भक्तपुरमा भ्यागुतालाई भात खुवाउने अनौठो परम्परा

खबरडबली संवाददाता

भक्तपुर । जनैपूर्णिमाको दिन भक्तपुरका नेवार किसानहरू खेतमा भ्यागुतालाई भात खुवाउन व्यस्त हुन्छन् । गोलाकार काटिएको मूलाको चाना सिन्काले घोचेर भातमा अड्याइन्छ ।

छरिता रोटी, क्वाँटीसहित विभिन्न तरकारी र खानेकुरा ठूलो पातमा राखिन्छ । नाङ्लो वा किस्तीमा राखिएको पातमा रक्षाबन्धनको धागो, सिन्दूर र धूप बालेर किसानहरू खेततिर लाग्छन् ।

खेतको आलीमा बसेर भ्यागुतालाई पाहुनाका रूपमा डाकिन्छ । परिकार राखेर रक्षाबन्धनको धागो र सिन्दूर छाडिन्छ । भातमा गाडिएको मूलाको चाना ऐनाको रूपमा देखाइन्छ । भ्यागुता आएर परिकार खान्छ भन्ने विश्वास किसानहरूको छ ।

यो परम्परा बाहिरकालाई अनौठो लागे पनि भक्तपुरका नेवार समुदायका लागि यो सयौँ वर्षदेखिको अभ्यास हो । संस्कृतिकर्मी प्रकाश धौभडेलका अनुसार, प्रकृतिपूजक किसानहरू भ्यागुतालाई प्रकृतिको देवताका रूपमा पूजा गर्छन् । भ्यागुताले कीटाणु खाएर र मल फिजाएर बालीनाली संरक्षण गर्छ भन्ने मान्यता छ ।

संस्कृतिविद् तेजेश्वरबाबु ग्वंग भ्यागुतालाई किसानको सहयोगीका रूपमा सम्मान गरिने बताउँछन् । खेतमा काम गर्दा किराफट्याङ्ग्रा मारिन्छ, जसका लागि क्षमा माग्दै भ्यागुतालाई भात खुवाइन्छ । धौभडेलका अनुसार, वैदिक कालमा गुरु–शिष्य परम्पराको सुरुवात भ्यागुताबाटै भएको मानिन्छ । ऋग्वेदको ‘मन्धुक रिचा’मा यसको उल्लेख छ ।

नेपाल भाषामा यो परम्परालाई ‘ब्यां चा जानका वानेगू’ भनिन्छ, जसको अर्थ ‘भ्यागुतालाई खाना खान जाने’ हो । यो परम्पराले प्रकृतिप्रतिको सम्मान र शैक्षिक प्रेरणालाई जीवित राखेको छ ।