अलपत्र डिप बोरिङ्ग : सिरहाका किसानको सपना अझै अधुरो

 सिरहा । सिरहा जिल्लामा दशकौं अघि ‘सिँचाइ क्रान्ति’ ल्याउने सपना बोकेर गाडिएका सयौं डिप बोरिङ्ग आजसम्म किसानका लागि वास्तविक राहत बन्न सकेका छैनन् । तथ्याङ्कअनुसार, जिल्लाभर गाडिएका ४३३ डिप बोरिङ्गमध्ये आधाभन्दा बढी सञ्चालनमा आउन नसकेका छन् । बोरिङ्ग गाडिएका खेतिपाखा हराभरा हुनुपर्ने ठाउँमा किसान अझै वर्षात्को भर पर्न बाध्य छन् ।

आधाभन्दा बढी निष्क्रिय

कृषि ज्ञान केन्द्र सिरहाका प्रमुख नरेन्द्र कुमार महासेठका अनुसार, गोलबजार नगरपालिकामा मात्र १५४ वटा डिप बोरिङ्ग गाडिएका छन् । तर त्यसमध्ये ३२ वटा आजसम्म चल्न सकेका छैनन् । धनगडीमाई नगरपालिकामा २४ मध्ये १७, भगवानपुरमा ७ मध्ये ५, नवराजपुरमा ७ मध्ये ५, कर्जन्हामा २८ मध्ये १६, विष्णुपुरमा ५ मध्ये ३ अलपत्र छन् ।

सबैभन्दा चिन्ताजनक अवस्था सखुवानन्कारकटि गाउँपालिकामा छ, जहाँ गाडिएका १० मध्ये एकपनि सञ्चालनमा आएको छैन । बरियारपटिमा १७ मध्ये १० बन्द छन् भने लहानमा १६ मध्ये १३ सुचारु छैनन् । नरहा गाउँपालिकामा पनि ४१ मध्ये ३२ निष्क्रिय छन् ।

३० वर्ष पुरानामा पनि अझै पानी छैन

सिरहाका कतिपय गाउँमा डिप बोरिङ्ग गाडिएको तीन दशकभन्दा बढी भइसकेको छ । तर अझैसम्म न विद्युत् ट्रान्सफर्मर जडान भएको छ, न पाइपलाइन बिछ्याइएको छ, न त व्यवस्थापन समिति बनेर संचालन सुरु भएको छ ।

सखुवानन्कारकटि–३ महदेवाका किसान तिरपित यादव भन्छन् : “३२ वर्ष भयो, डिप बोरिङ्ग गाडेको । किसानले पटक–पटक आवाज उठायौं, तर सुनुवाइ भएन । वर्षामा मात्र रोपाइँ गर्ने अवस्था छ । डिप बोरिङ्ग चल्न सकेको भए वर्षभरि खेती गर्न सकिन्थ्यो ।”

किसानहरूको पीडा यत्तिमै सीमित छैन । बोरिङ्ग सञ्चालनमा आउँथे भने एउटाबाट कम्तीमा १० विघा खेतमा सहजै सिँचाइ हुने स्थानीय अनुभव छ । तर विद्युत् जडान नहुँदा उपकरण धुलोमा पुरिएका छन् ।

सरकारको घोषणा, कार्यान्वयन छैन

मधेशलाई सुख्खाग्रस्त घोषणा गर्दै तत्कालीन प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीले ५०० डिप बोरिङ्ग जडान गर्ने घोषणा गरेका थिए । त्यसै क्रममा सिरहामा ठूलो संख्यामा डिप बोरिङ्ग गाडिएका हुन् । तर घोषणाबाट नीति बन्यो, तर कार्यान्वयनमा कमजोरी देखियो ।

बजेट छुट्याइए पनि स्थानीय स्तरमा विद्युत् आपूर्ति, व्यवस्थापन समिति गठन, पाइपलाइन विस्तार जस्ता आधारभूत कामहरू नहुँदा डिप बोरिङ्ग आजसम्म किसानलाई राहत दिन सकेको छैन ।

धान उत्पादन घट्ने अनुमान

यस वर्ष सिरहामा ८८.१७ प्रतिशत मात्र रोपाइँ सम्पन्न भएको छ । विगतमा यो दर ९६ प्रतिशतसम्म पुग्ने गर्थ्यो । दक्षिणी भेगमा सिँचाइ सहज भए पनि उत्तरी भेगमा पानी नहुँदा किसानले खेत बाँझै छोडेका छन् । कृषि ज्ञान केन्द्रको अनुमानमा यस वर्ष धान उत्पादनमा उल्लेख्य गिरावट आउनेछ ।

स्थानीय सरकारको पहल

धनगडीमाई नगरपालिकाका प्रमुख शिवशंकर महतो भन्छन् : “पुराना डिप बोरिङ्ग चलाउन सके, ठूलो क्षेत्रमा धानसहित गहुँ, मकै, तरकारीसमेत सिँचाइ गर्न सकिन्छ । हामी प्रयासरत छौं, तर प्रदेश र संघीय तहबाट सहयोग नपाएसम्म सहज छैन ।”

यो भनाइले स्पष्ट गर्छ कि समस्या केवल प्राविधिक मात्र होइन, संस्थागत समन्वयको कमी पनि हो ।

किसानको निराशा, सिँचाइको अपूरो सपना

मधेशका किसानले दशौँ वर्षदेखि सिँचाइको भरपर्दो सुविधा खोजिरहेका छन् । तर डिप बोरिङ्गजस्ता संरचना अलपत्र पर्दा उनीहरूको श्रम र लगानी दुवै जोखिममा परेको छ । खेतीपाती वर्षामा भर पर्नु परेपछि उत्पादन घट्ने मात्र होइन, खेतीबाटै हात धोएर वैदेशिक रोजगारीतिर धकेलिने स्थिति बढेको छ ।

सिरहामा डिप बोरिङ्ग गाडेर सरकार र नेतृत्वले किसानलाई आश्वासन भने पक्कै दिए । तर तीन दशक बितिसक्दा पनि आधाभन्दा बढी उपकरण निष्क्रिय हुँदा, यो परियोजना **सिंचाइ सुविधा नभई ‘राजनीतिक प्रदर्शन’**मा सीमित भएको आरोप किसानमा बलियो हुँदै गएको छ ।

यदि तत्काल सरकारले पुराना डिप बोरिङ्गलाई सञ्चालनमा ल्याउने कदम चाल्न सकेन भने, किसानको पीडा झन् गहिरिँदै जानेछ र धान उत्पादनमा गिरावट देशव्यापी खाद्य सुरक्षामै चुनौती बन्ने देखिन्छ ।