देउसी–भैलो : सहरमा हराउँदै मौलिकता, गाउँमा जोगिँदै परम्परा

गुल्मी । देशभर तिहारको रौनक छ। सहर बजारमा डीजे संगीत, चम्किला बत्ती र आधुनिक नृत्यसहितको देउसी–भैलो हावी बनेको छ। तर गुल्मीका गाउँ–बस्तीमा भने अझै पनि मौलिकता झल्किने परम्परागत देउसी–भैलो जीवन्त छ।

सहरमा यो संस्कार व्यावसायिक बन्दै गएको छ । पप गीत, र्याप, फिल्मी प्रस्तुति र प्रायोजित टोलीहरूले यसको मौलिकता धमिल्याइरहेका छन्। तर ग्रामीण क्षेत्रमा देउसी अझै पनि लोक–संस्कृतिको जीवित रूपका रूपमा जगेर्ना भइरहेको छ।

परम्परागत भेषभूषा, नाटकीय प्रस्तुति र मेलमिलाप झल्किने गीतहरूले गाउँका समुदायबीच एकता, सद्भाव र आपसी सहयोगको सन्देश दिइरहेका छन्। देउसी–भैलो त्यहाँ बालबालिकादेखि आमा समूह, शिक्षक, कृषक र वृद्धसम्म सबैको चाड हो—पुस्ता–पुस्ताबीच संस्कार सर्ने माध्यम पनि यही बनेको छ।

रेसुङ्गा–४ का ८१ वर्षीय तुल्सी विक भन्छन्, “पहिले देउसीमा सन्देश हुन्थ्यो, अहिले पैसा मात्रै मागिन्छ। तर हाम्रो गाउँमा अझै पुरानै लयमा नाचिन्छ, त्यो नै साँचो तिहार हो।”

इस्मा–२ का कपिलमणि पन्थी थप्छन्, “सहरमा देउसी भैलो पैसा संकलनको माध्यम बनेको छ, तर गाउँमा अझै पनि पुरानो रूप जोगिएको छ। त्यो हाम्रो सांस्कृतिक गर्व हो।”

बलिराजाको समयदेखि सुरु भएको परम्परा

जनविश्वासअनुसार देउसी–भैलोको सुरुवात बलिराजाको समयदेखि भएको हो। देउसी गीतमा बलिलाई सम्झने, दान–धर्मको चर्चा गर्ने र घरधनीको प्रशंसा गर्ने चलन त्यसै समयदेखि चलिआएको मानिन्छ।

तर अहिले धेरै ठाउँमा आधुनिक गीत, चलचित्रका संवाद र लोकप्रिय संगीत मिसिँदा मौलिकता हराउँदै गएको चिन्ता संस्कृतिप्रेमीहरूले व्यक्त गरेका छन्।

गुल्मीका गाउँघरमा भने देउसी टोली अझै परम्परागत लय, पोसाक र भेषभूषामा प्रस्तुत हुन्छन्। टोली नाइकेले लय हाल्ने, अरू सदस्यहरूले “भैलो” भन्दै नाच्ने, गीतमा “छाना, धान, दान” र मिठा परिकारको प्रसङ्ग ल्याउने चलन अझै पनि जीवित छ।

अहिलेका युवाले पनि मौलिक देउसी–भैलोमा रुचि देखाउन थालेका छन्। इस्मा–२ को पालुखा माविले तिहारको अवसरमा विद्यार्थीहरूलाई मौलिक देउसी–भैलोको कार्यक्रम आयोजना गरेको थियो।
विद्यालयका अनुसार, यस्ता कार्यक्रमहरूले युवामा संस्कृतिप्रतिको मोह पुनः बढाएको छ।

संस्कृतिको जगेर्ना गाउँबाटै

गुल्मीका गाउँ–बस्तीमा देखिएको यस्तो सक्रियता अन्य ठाउँका समुदायले पनि अपनाए भने देउसी–भैलो मात्र होइन, सम्पूर्ण नेपाली मौलिक चाडपर्वहरू जीवन्त रहिरहनेछन्।

तिहारको रंगीन उज्यालोमा गाउँले परम्परागत लयमा गुञ्जिरहेको देउसी–भैलो वास्तवमै नेपालीपनको धड्कन बनेर बजिरहेको छ।