इतिहास दोहोरिँदै कि चेतना जाग्दै?

काठमाडौं । नेपाली राजनीतिमा फेरि एकपटक “आतंककारी” भन्ने शब्दले चर्को राजनीतिक बहसको रूप लिएको छ। शनिवार बोल्दै नेकपा (माओवादी केन्द्र) का संयोजक पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ ले भने, “हिजो हामीलाई आतंककारी भन्थे, अहिले जेन–जीलाई भन्छन्।”

उनको यो वाक्य केवल राजनीतिक टिप्पणी होइन—बीस वर्ष पुरानो संघर्ष र आजको नयाँ पुस्ताको आन्दोलनबीचको सम्बन्धको पुनःस्मरण हो।

 “हिजोको विद्रोह, आजको असहमति”

दाहालले आफ्नो वक्तव्यमा ‘जेन–जी आन्दोलन’ सँग सहानुभूति प्रकट गरे—कम्तीमा भावनात्मक रूपमा। उनका शब्दहरूमा हिजोको बन्दुक र आजको ब्यानरबीचको दूरी तोकिएको छैन, तर दुवै आन्दोलनको आत्मा समान छ “परिवर्तनको चाहना।”

“देशभित्र दुई विचार छन्,” उनले भने, “एउटा विचारले भनिरहेको छ—तिमीहरू आतंककारी हौ।”  यो भनाइले हिजोको दश वर्षे युद्धको समय सम्झाउँछ, जब ‘जनयुद्ध’ शब्दलाई राज्य शक्तिले आतंकको पर्याय बनाएको थियो।

तर दाहाल आज त्यो आरोपको अर्को छेउमा उभिएका छन् । सत्ता र शक्तिको छेउमा। त्यसैले उनको वक्तव्यले समर्थन मात्र होइन, विरोध पनि उब्जाएको छ।

हिजो उत्पीडनको विरुद्धमा उठेका हामी… 

दाहालले भने, “हिजो उत्पीडित जाति, वर्ग, क्षेत्र, लिङ्ग, समुदायको हकका लागि उठ्दा हामीलाई आतंककारी भनिन्थ्यो।”  त्यो समयको हिजो अहिले इतिहास बनेको छ । तर त्यो इतिहासले आजका जेन–जीलाई पनि सताइरहेको छ।

राजनीतिक विश्लेषकहरू भन्छन्, “दाहालले जेन–जी आन्दोलनलाई आफ्नो पुरानो संघर्षसँग जोड्ने प्रयास गरेका छन् । तर, अहिलेका युवाले त्यो तुलना कत्तिको ग्रहण गर्छन् भन्ने अनिश्चित छ।”
कारण स्पष्ट छ । जेन–जी आन्दोलनको स्वरूप, प्रविधि र नेतृत्व शैली पुरानो राजनीतिक आन्दोलनभन्दा पूर्णतः फरक छ।

 जेन–जीले बुझ्छन् कि नबुझ्ने?

प्रचण्डले आफ्नै भाषणमा भने, “मेरो कुरा जेन–जीले बुझ्छन् या बुझ्दैनन्, मलाई थाहा छैन।”
यो वाक्यमा आत्मविश्वासभन्दा बढी स्वीकृति झल्किन्छ । पुरानो पुस्ताले नयाँ पुस्ताको भाषा बुझ्न गाह्रो पर्छ भन्ने स्वीकारोक्ति।

जेन–जी आन्दोलनले सडकमा ल्याएको ऊर्जा र डिजिटल प्लेटफर्ममा फैलाएको सन्देशले पारम्परिक नेताहरूको भाषण शैलीलाई पनि चुनौती दिएको छ।
जहाँ पुरानो पुस्ता मञ्चबाट बोल्छ, नयाँ पुस्ता लाईभ स्ट्रिम र पोस्ट बाट प्रतिवाद गर्छ।

सत्ता र सडकबीचको दूरी

दाहाल अहिले सत्ताको केन्द्रमा छन् । त्यही सत्ता जसले आन्दोलनलाई दबाउन गोली चलायो।
त्यसैले उनी बोल्दा, धेरैले प्रश्न गर्छन् ।“उनी सहानुभूति जनाइरहेका हुन् कि आत्मरक्षा?”

जेन–जी आन्दोलनका सहभागी युवाहरू भन्छन्, “हामी आतंककारी होइनौं, असन्तुष्ट नागरिक हौं।” तर पुरानो राजनीतिक संरचनाले असन्तोषलाई अझै पनि ‘अराजकता’को रूपमा व्याख्या गर्छ।

इतिहासले सिकाएको पाठ

नेपालको राजनीतिक इतिहासले बारम्बार देखाएको छ—“आन्दोलनहरूलाई दमनले होइन, सम्बोधनले शान्त पारिन्छ।”  तर इतिहासले यो पनि सिकाएको छ ।सत्तामा पुगेपछि हिजोका विद्रोही पनि कहिलेकाहीँ नयाँ आन्दोलनप्रति असहज हुन्छन्।

सामाजिक सञ्जालमा अहिले दाहालको यो वक्तव्य ट्रेन्डिङ छ। केहीले उनलाई “स्व–आलोचनाको संकेत”का रूपमा हेर्छन्, केहीले “राजनीतिक अवसरवाद”का रूपमा।  तर जसरी उनले भने“हामीलाई पनि हिजो आतंककारी भनिन्थ्यो”—त्यसले एक गहिरो प्रश्न उठाउँछ :
के हाम्रो राजनीतिक व्यवस्थाले अझै पनि असहमतिको भाषालाई ‘आतंक’ मान्ने सोचबाट मुक्ति पाएको छ?

बुझ्ने कि पुनः दोहोर्याउने?

हिजो बन्दुक बोकेर हिँडेका युवाहरूको आन्दोलन ‘संविधान’मा रुपान्तरण भयो।  आजको जेन–जी आन्दोलनले डिजिटल ब्यानर बोकेको छ। तर प्रश्न उही छ :  “हामीलाई सुन्ने को?”

दाहालको भनाइले नयाँ बहस खोलिदिएको छ । पुरानो विद्रोह र नयाँ प्रतिवादबीचको पुल कसरी बाँध्ने?  यदि पुरानो पुस्ताले नयाँ पुस्ताको पीडा र स्वर बुझ्न सके, सायद “आतंककारी” भन्ने शब्द फेरि इतिहासमा गुम्नेछ।  नत्र, यो देश फेरि अर्को चक्रमा फस्नेछ ।जहाँ हिजोका क्रान्तिकारी आजका सत्ताधारी र आजका युवाहरू भोलिका विद्रोही बन्छन्।