दुई हजार वर्षपहिलेका किरातबारे बताउने मुन्दुम होसुङ प्रकाशित

काठमाडौं । गर्भावस्थादेखि मृत्युसम्मका चाम्लिङ राईहरुको संस्कारसँग सम्बन्धित मुन्दुम समेटिएको पुस्तक मुन्दुम होसुङ सार्वजनिक भएको छ । चाम्लिङ भाषाका रिसिया ९श्लोक०हरुलाई खस(नेपाली र अंग्रेजीमा पनि अनुवाद गरिएको यो किताब एक कार्यक्रमका बीच सार्वजनिक गरिएको हो । किताबमा चाम्लिङ राईहरुले गर्ने संस्कारहरुमध्ये नौ वटा संस्कार गर्दा नछुङ ९धामी०ले बखान्ने मुन्दुमको रिसिया संकलन गरिएको छ । उदयपुर जिल्लाको बलम्तालाई केन्द्र बनाएर मुन्दुमका रिसियाहरु संकलन गरिएका हुन् । हजारौं वर्षअघिदेखि एकदेखि अर्को पुस्तामा मौखिक रुपमा हस्तान्तरण हुँदैआएको मुन्दुम लोपोन्मुख अवस्थामा पुगेपछि किरात राई चाम्लिङ खाम्बातिमले किरात मुन्दुम ९दर्शनशास्त्र० अनुसन्धान तथा अभिलेखीकरण समिति गठन गरेको थियो । सोही समितिले स्थलगत रुपमा संकलन गरेका मुन्दुमहरु पुस्तकाकार रुपमा प्रकाशन गरिएको हो । यसबारे कार्यक्रममा बोल्दै संयोजक जयकुमार राईले भने, किरात पुर्खाले सँगालेको आफ्नो अनुभव र ज्ञान नै मुन्दुम हो । यो अहिले संकलन नगर्ने हो भने अबको दश वर्षभित्र लोप हुने खतरा छ । मुन्दुम लोप हुन नदिन समितिले काम गरिरहेको उनले बताए । कार्यक्रममा बोल्दै आहुतिले मुन्दुम किरातीहरुको सभ्यताको परिचायक र नेपाली समाजको मौलिक सम्पदा भएकोले यसको संरक्षण गरेर मात्र नेपाली समाजको पहिचान जोगाउन सकिने बताएका थिए । उनले भने, अब नेपालसँग धेरै कम कुरा मात्र बाँकी छ जसले नेपाललाई विश्व समुदायसँग चिनाउन सकियोस् । त्यसमध्ये किरातहरुको मुन्दुम पनि एक हो । कार्यक्रममा प्रा।डा। चुडामणि बन्धु, डा। विजय सुब्बा र डा। जनक राईले पनि बोलेका थिए । सम्पादक भोगीराज चाम्लिङका अनुसार मुन्दुम स् होसुङ ९संस्कार० किताबको सबैभन्दा महत्वपूर्ण संस्कार चाहिँ वाडाको अर्थात् पानीदेउताको पूजा हो । उनका अनुसार वाडाको गर्दा बखान गरिने मुन्दुममा सिन्धुघाँटीको सभ्यता र किरात(नागजातिबीचको प्राग्ऐतिहासिक कालको वैवाहिक सम्बन्धबारे उल्लेख छ । सिन्धुघाँटीदेखि गंगाको मैदान हुँदै नेपालको पूर्वी पहाडी भूभागसम्मको बसाइँसराइको वर्णन पनि वाडाको मुन्दुममा हुने गर्छ । उनले मुन्दुमको पुरातात्विक खोजीसँग दाँजेर विश्लेषण गर्ने हो भने प्राग्ऐतिहासिककालिन किरातहरुका बारेमा धेरै कुरा खुल्न सक्ने सम्भावना छ ।