संविधान बदलियाे : अब माओवादीलाई बदलौं !

नयाँ संविधान घोषणा भएसंगै नेपालको राजनैतिक परिस्थितिमा आधारभूत परिवर्तन आएको छ । जनयुद्धकालमै संसदवादी दल र माओवादीबीचमा सम्पन्न १२ बुँदे सहमति र संविधानसभाको कोर्ष पूरा भएको छ । यसले देशमा नयाँ सम्भावना र नयाँ चुनौतिको ढोका खोलेको छ । संविधानसभाको जननी दल हुनुको नाताले नयाँ संविधानको सबभन्दा ज्यादा प्रभाव माओवादी पार्टी र आन्दोलनमा पर्ने छ । यस लेखमा ती प्रभावहरु र पार्टी, आन्दोलनको भविष्यबारे चर्चा गर्ने प्रयत्न गरिएको छ ।

ती जो आज तारिफ गरिरहेका छन्, सधैँभरी वहाँंको प्रसंशा गरेर बस्दैनन् किनकी आजका केयौं प्रसंशकहरु माओवादी राजनीतिका खुंखार विरोधी छन् । प्रचण्डले भर पर्नुपर्ने शक्ति भनेको आफ्नो संगठनात्मक शक्ति हो जो यस बीचमा बर्षौं थन्काएर राखेको गाडी जस्तो जाम भएर बसेको छ

आंशिक जीतको साइड इफेक्ट नयाँ संविधान जारी भएपछि माओवादी अध्यक्ष प्रचण्डले पछिल्लो पटक व्यापक प्रसंशा पाउनु भयो । माओवादी सदस्य र समर्थकहरुका लागि निश्चय नै यो खुशी र गर्वको कुरा हो । तर, के कुरामा स्पष्ट हुनु पर्दछ भने यो प्रसंशा केही दिनको लागिमात्रै हो । ती जो आज तारिफ गरिरहेका छन्, सधैँभरी वहाँंको प्रसंशा गरेर बस्दैनन् किनकी आजका केयौं प्रसंशकहरु माओवादी राजनीतिका खुंखार विरोधी छन् । प्रचण्डले भर पर्नुपर्ने शक्ति भनेको आफ्नो संगठनात्मक शक्ति हो जो यस बीचमा बर्षौं थन्काएर राखेको गाडी जस्तो जाम भएर बसेको छ । नयाँ संविधानको क्यास गर्नुपर्ने संगठन नै यो हालतमा भएपछि त्यत्तिकै आफैं माओवादी राम्रो भनेर भनिदिने अरु त हुंदैनन् । यो बीचमा प्राप्त राजनैतिक विजयलाई माओवादीले आफ्नो संगठनमा कति सदुपयोग गर्न सक्छ, प्रतिस्पर्धात्मक आगामी राजनीतिमा उसको भविष्य त्यसैमा निहित रहने छ । माओवादीका लागि नयाँ संविधान आंशिक विजय मात्र हो । माओवादीले आफ्ना केयौं मुद्दाहरुमा सम्झौता गरेका छ र विरोधीहरुका आधारभूत रुपले फरक एजेण्डा पारित हुनदिएको छ । यसले गर्दा माआवादीलाई विगतमा कांग्रेस र एमालेद्वारा संचालित औपचारिक लोकतन्त्र र वित्तीय अल्पतन्त्रको शसक्त विकल्प ठान्ने शक्ति र समुदायमा संशय थपिएको छ । नेपालमा आम रुपमा विश्वास गरिन्थ्यो कि माओवादीले राजा मात्र होइन, कांग्रेस एमालेको गलत प्रवृत्तिविरुद्ध पनि झण्डा उठाएको थियो । तर, संविधानजारी भएसंगै ‘यी सबै दल एकै ठाउंमा आए, अब सबै उस्तै हुन्’भन्ने मनोविज्ञान बन्दै जाने छ जुन माओवादीका लागि प्रतिकूल हुने छ । माओवादीका लागि अन्य सत्ताधारी दल जस्तै हुन सक्ने उसको छवी नै राजनैतिक रुपमा मुख्य आगामी चुनौती हो । नेपालको इतिहासमा फरक मत राखेर संविधान मानेका विगतका केही दलहरु बिस्तारै फरक मतलाई बिर्सेर सत्तामा विलीन भएका दृष्टान्तहरुका कारण तत्काल माओवादीलाई अरुभन्दा फरक देखिन सहज छैन । फरक नदेखिने हो भने  (किनभने ऊ बास्तबमै अरु भन्दा फरक नै हो) माओवादीलाई टिक्न सजिलो पनि छैन । माओवादीले नै संविधानसभा, गणतन्त्र, धर्मनिरपेक्षता, सामाजिक न्यायसहितको समावेशी समानुपातिक प्रतिनिधित्वको लोकतन्त्र जस्ता अहं महत्वका परिवर्तन ल्याए पनि जनताको बीचमा पुराना राजनैतिक डनहरु फेरि हावी हुन सक्छन् । माओवादीको चालू हालत हेर्दा त्यो चिर्न सक्छ त ? भन्ने प्रश्न जवर्जस्त उठ्छ । अन्तिम मौका एमाओवादी पार्टीको हकमा एउटा सत्य के हो भने माथिदेखि तलसम्मको सिंगो तप्का नसुध्रिएसम्म यो पार्टी एक पाइला पनि अगाडि जान सक्दैन । माओवादी आन्दोलनले यी चार प्रश्नहरुको सही जवाफ नदिइ विल्कूल अगाडि जाँदैन । के पार्टीका सबै नेताहरु बाहिरी रमझमलाई छाडेर पार्टी संगठन मुख्य हो भन्ने ठाउँमा आइपुग्छन ?  के पार्टीभित्रको स्थाई गुटवन्दीको अन्त्य गरेर स्वस्थ वैचारिक बहसले पार्टी चलाउने ठाउँमा पार्टी आइपुग्छ ? के नेताहरु स्वच्छन्द पाँडे पजनी शैली छाडेर एउटै पद्धतिबाट पार्टी चलाउने आँट गर्न सक्छन् ? अनि, के कार्यकर्ताहरु गनगन गर्न छाडेर एक पटक फेरि माओवादी हुनुको गर्व बोधका साथ जोशिएर काममा लाग्न सक्छन् ? छोटोमा कुरा के हो भने माओवादीले संगठन र कायैशैली बदल्नै पर्छ । संगठन बदल्ने भन्नुको तात्पर्य उसले सिद्धान्तमा दृढ र प्रतिस्पर्धामा काबिल संगठनात्मक टीम र कौशलबढाउनु पर्छ । कार्यशैलीको अर्थ पार्टीभित्र अनावश्यक आइरहने गुटवन्दीदेखि जनतासँग सम्बन्धित कामहरुमा लिइने पहलकदमीसम्मलाई गुणात्मक रुपले सकारात्मक विकास गर्ने कुरासँग सम्बन्धित छ । यसो गरेमा आगामी दिनहरुमा माओवादीको पुनरोदयलाई कसैले रोक्न सक्दैन । (विचारधारको क्षेत्रमा धेरै कामहरु गर्नुपर्ने भएपनि हेटौंडा महाधिवेशनको कार्यदिशा आधारभुत रुपमा सही भएको र त्यसलाई पक्रदैं जाँदामात्रै पनि धेरै कुरा हल हुने भएकोले यहाँ चर्चा गरिएन ।) एमाओवादी पार्टी यही नेतृत्व टीमसहित अगाडी जानका लागि वस्तुतः यो अन्तिम अवसर हो । आम पार्टीपंक्तिको चाहना र देशको आवश्यकता यही हो कि अध्यक्ष प्रचण्डको नेतृत्वको वर्तमान टीमले नै अझै केहीवर्ष पार्टी चलाओस् र देशमा नयाँ विकल्प स्थापित गरोस । तर, आमचाहना र आवश्यकतालाई बुझिएन र यथास्थितिलाई टालटुल गरेर अगाडि जान खोजियो भने त्यसले ल्याउने दुर्घटना मात्रै हो । नत्र विकल्प यदि अपेक्षित गतिमा पार्टी सुधार भएन भने कार्यकर्ताहरु नयाँ विकल्प खोज्न थाल्ने छन् । त्यस्तो विकल्प के होला अहिले नै भन्न कठीन छ तर यत्ति कुरा ठोकेर भन्न सकिन्छ कि (केही नेताहरुले भने जस्तो)बदलिएन भने पनि एमाओवादी पार्टी विघटन हुँदैन । सानो ठूलो होला, त्यो अर्कै कुरा हो तर हजारौं योद्धाहरुले बनाएको सवभन्दा पछिल्लो नयाँ शक्तिको त्यति सजिलै विघटन हुनै सक्दैन । नयाँ पुस्ता अगाडि सरेर त्यसले यसको जिम्मा लिन्छ र अगाडि बढाउँछ । त्यसै गरी, असफलतामाअहिलेको नेतृत्व टीमको कुनै एक जना होइन सिंगो टीम नै असफल हुने छ । पच्चिसौं बर्षदेखि पार्टी चलाउंदै आएको वर्तमान नेतृत्व टीम सदस्यहरुका केही मात्रात्मक अन्तरहरु अवश्यै होलान्, तर स्थापित कमजोरीका कोही पनि कम जिम्मेवार हुन सक्दैनन् । यो नै सत्य हो । तसर्थ, समयसापेक्ष पार्टी संगठनलाई जति चाँडो बदल्न सक्यो, नेपालमा माओवादी आन्दोलन मात्र होइन परिवर्तनको प्रक्रृया पनि त्यति नै व्यवस्थित हुने छ । असोज ४, २०७२