भेडा पालेर वार्षिक लाखौंको आम्दानी

भक्तपुर । कुनै समय मध्यपुरथिमि–१६, लोकन्थलीको मनोहरा फाँट र टार खेत खेतीपातीका लागि प्रख्यात भूमि थियो । यहाँको खेतबारीमा बाह्रै महिना धान, आलु र हरियो तरकारी फलेका हुन्थे । स्थानीय जनता सबैको घरघरमा गाईभैँसी र भेडाबाख्रा पालेका हुन्थे । विस्तारै सहरीकरणले लोकन्थलीलाई छोप्दै गयो । लहलह धान र आलु फल्ने तथा हरिया तरकारीले धपक्क छोप्ने मनोहरा फाँटमा दिन दुगुना रात चौगुनाको शैलीमा घर बन्न थाले । मनोहरा फाँट र लोकन्थलीका टार खेतमा आधुनिक भवन बन्दै गयो । पुराना मौलिक स्वरुपका घर भत्किँदै गए । सँगसँगै गोठ पनि भत्किएपछि सबैका घरघरबाट बस्तुभाउ पनि हराउँदै गयो । तर अझै पनि स्थानीय साहिली महजर्नले भने भेडा स्याहार्न छाडेका छैनन् । महर्जनले सहरी वातावरणले छोप्दै गइरहेको लोकन्थलीमा भेडापालन व्यवसायबाटै वार्षिक एक लाखभन्दा बढी आम्दानी गर्दै आइरहेका छन् । त्रिपन्न वर्षीय महर्जनले विगत २५ वर्षदेखि भेडापालन व्यवसायलाई निरन्तरता दिदै आएका छन् । उहाँ अहिले स्थानीय जनतामाझ ‘भेडा आमा’ले समेत परिचित छन् । आफ्नो एकल प्रयासमा आफ्नै घरको छिंडीमा भेडापालन गरी जीविकोर्पाजन गर्दै आएको उनले बताए । छोरा बुहारीसँगै सगोल परिवारमा सँगै बस्दै आएकी साहिलीको परिवारका सदस्यमा पति डकर्मी र छोरा बुहारीे नोकरी गर्ने भएपनि ‘आफू सक्षम छु’ भन्ने देखाउनकै लागि र आफ्नो छुट्टै आम्दानीका लागि स्वेच्छाले भेडापालन गरेको बताउँछिन । अहिले उनको खोरमा १० माउ र १२ पाठापाठी रहेका छन् । साहिलीको दैनिकी बिहानको पूजापाठ सकाएर भेडालाई नजिकको खुला स्थानमा चरनका लागि लैजाने कार्यबाट सुरु हुने गर्दछ । बिहान बेलुकी गरी दैनिक दुई पटक भेडालाई चरनमा लैजाने गरेको जानकारी दिँदै साहिलीले बिहान घर ल्याएपछि पानी खुवाउने र दिनभर कुँडोलगायतका आहार दिने गरेको बताइन । भेडापालनका लागि सबैभन्दा ठूलो चरनको समस्या रहेको साहिलीले बताउँछिन। उनले भनिन् –‘उहिले–उहिले जताततै खुला स्थान र चउर हुन्थ्यो । अहिले घरैघरले ढाकिसक्यो । कहाँ लगेर भेडा चराउने हो भन्ने समस्या भएको छ ।’ भेडापालनमा अत्यधिक फोहर हुने, टाढाटाढासम्म गन्ध फैलने समस्या पनि रहेको उनले बताइन । उनले भेडाका पाठापाठी मर्ने समस्याले पनि कहिलेकाहीँ पिरोल्ने गरेको तितो अनुभव सुनाइन । भेडाका पाठापाठी निकै कमजोर हुने गरेको उल्लेख गर्दै गत वर्षमात्र सातवटा पाठापाठी मरेको र यस वर्ष तीनवटा मरिसकेको जानकारी दिइन । उनले भेटनरी सेवाबारे सुने पनि धेरै खर्च हुने डरले आफैँ भेटनरी औषधि पसलमा गई औषधि ल्याएर खुवाउने गरेको बताए । वर्षमा दुई बेतसम्म पाठापाठी उत्पादन गर्ने भेडा सानोमा निकै स्याहार्न गाह्रो हुने अनुभव सुनाउँदै साहिलीले पाठापाठीलाई कम्तीमा दुई महिनासम्म माउसँग अलग्याएर राख्न नहुने बताइन । कहिलेकाहीँ पाठापाठी माउद्वारा नै कुल्चिएर मृत्यु हुने गरेकाले दुई÷तीन महिनासम्म राम्रोसँग ध्यान दिई समय समयमा माउ र बच्चा दुवैलाई आवश्यक भरणपोषण गर्नुपर्ने उनको भनाइ छ । भेडाको माग विशेषगरी मासुकै लागि हुने गरेको बताउँदै साहिलीले भेडाको थुमा प्रतिवटा छदेखि आठ हजारमा बिक्री हुने गरेको जानकारी दिइन । खसी, बोकाको भन्दा भिन्नै स्वाद आउने भेडाको मासुका लागि स्थानीय समुदायबाहेक नजिकका अन्य विभिन्न गाउँबाट भेडा तथा थुमा खरिद गर्न आउने गरेको उनले बताइन । नेवार समुदायको मृत्यु संस्कारअनुसार ४५ दिनको श्राद्ध गर्दा भेडा नभई हुँदैन । नेवार समुदायमा ४५औँ दिनको श्राद्धमा महिलाको मृत्यु हुँदा भेडाको पाठी र पुरुषको मृत्यु हुँदा पाठा अर्थात् थुमाको बलि दिनुपर्दछ । यसले गर्दा पनि भेडाका पाठापाठीको माग रहेको साहिली बताउँछिन् ।