पानीजहाजको अध्ययनसमेत छैन तर, प्रधानमन्त्रीले पुसमा कोलकाता जाने निम्तो गरिसके

यस्तो थियो १५ असारमा संसद्मा प्रधानमन्त्रीको मन्तव्य पानीजहाजको कुरा गर्दा बाल्टीमा पानी राखेर डुंगा चलाउँदै उडाएका छन्, अब हिँड्दाहिँड्दै हनुमाननगरबाट पानीजहाज चल्छ, दुई वर्षअघि प्रधानमन्त्री हुँदा बोलेका कुरा सन् २०१८ सम्म भ्याइएन भने सन् २०१९ को पुस १६ लाग्ला, तर स्टिमर चढेर कोलकातासम्म जान निम्ता छ साथीहरूलाई । प्रधानमन्त्रीले स्टिमरलाई नै पानीजहाज भनेका हुन् भने ती इन्जिनले चल्ने डुंगा मात्र हुन् जो अहिले पनि कालीगण्डकीमा र कोसीमा चलिरहेका छन् । बरु यसै साता परेको झरीले स्टिमर सेवा अवरुद्ध भएको छ, घाम लागे आफैँ सुरु हुन्छ । प्रधानमन्त्रीले साँच्चै पानीजहाज ल्याउने कुरा गरेका हुन् भने त्यसको लागि अध्ययनसमेत सुरु भएको छैन । पानीजहाज कुन मन्त्रालय र कुन विभागको हो, सरकारलाई थाहा छैन प्रधानमन्त्रीले संसद्बाटै घोषणा गरिसके– सरकारले पुससम्म पानीजहाज ल्याउँछ । तर, पानीजहाज ल्याउने र चलाउने मन्त्रालय वा विभाग कुन हो ? सरकारलाई पनि थाहा छैन । ऊर्जा तथा जलस्रोतले हो कि पर्यटन तथा संस्कृतिले ? यातायात तथा पूर्वाधारले हो कि वाणिज्य तथा आपूर्तिले ? सबै मन्त्रालयलाई सम्पर्क गर्दा कसैलाई पनि थाहा छैन । नेतृत्व गर्ने निकाय नै नभएकाले यो परियोजनाको अध्ययन गर्ने, प्राविधिक जनशक्ति नियुक्ति गर्ने तथा पूर्वाधार निर्माण गर्ने कसले भन्ने थाहै छैन । सबै मन्त्रालयमा सम्पर्क गर्दा जिम्मेवार अधिकारीहरू हाँसेर टार्छन् । कुन नदीमा जहाज चल्ने हो, के बोक्ने हो ? अध्ययन पनि छैन सरकारले कोसी, गण्डकी र कर्णालीमा पानीजहाज सञ्चालनका लागि अध्ययन गर्ने घोषणा आगामी आर्थिक वर्षको बजेटमा गरेको छ । बजेटलाई आधार मान्ने हो भने अध्ययन गर्न मात्रै एक वर्ष लाग्छ । नेपालमा जलमार्ग चलाउन भारतसँग सम्झौता भएको छ । तर, कुन रुटमा चलाउने भन्ने अध्ययनसमेत भएको छैन । प्रारम्भिक अध्ययनसमेत नभएकाले कुन नदीमा चलाउन सकिन्छ, जहाजमा के बोक्न सकिन्छ र पूर्वाधार कसले बनाउँछ भन्ने विषयमा अनुमानसमेत गर्न नसकिएको वाणिज्य मन्त्रालयका एक अधिकारीले बताए । अध्ययन भएपछि बन्दरगाह, मल्टीमोडेल टर्मिनल, पार्किङलगायतका पूर्वाधार बनाउनुपर्छ । त्यसका लागि कम्तीमा थप एक वर्ष लाग्छ । तैपनि वाणिज्यका सहसचिव भन्छन्, पानीजहाज किन्ने तयारी छ उद्योग, वाणिज्य तथा आपूर्ति मन्त्रालयका सहसचिव रवि सैँजू भन्छन्, ‘नेपाल–भारत पानीजहाज सञ्चालन गर्ने तयारी छ । तर, पूर्वाधार विकास, आवश्यक थप समझदारी, पारवहन तथा व्यापार सन्धि पुनरावलोकन आदि काम बाँकी छन् । यस्ता प्रक्रियागत काम भइरहँदा नेपालले आफ्नै पानीजहाज भने सञ्चालन गर्न सक्छ । कम्तीमा कोलकातादेखि आसपाससम्म भए पनि नेपालले पानीजहाज सञ्चालन गर्न सक्छ । हामीले अहिले पानीजहाज किन्न प्रारम्भिक तयारी गरिरहेका छौँ । नेपाल पारवहन तथा गोदाम व्यवस्था कम्पनी लिमिटेडको मातहतमा रहने गरी जहाज किनिनेछ । यसका लागि कम्पनीको उद्देश्य संशोधन गर्नेलगायत काम थालेका छौँ ।’ समुद्र जोड्ने नेपालको सम्भावित बाटो कर्णाली नदीबाट भारत–उत्तरप्रदेशको बलिया, गण्डकी नदीबाट बिहारको पटना र कोसी नदीबाट बंगालको कारागोला तथा भागलपुर जोड्न सकिने सम्भाव्यता अध्ययनपूर्वको अनुमान छ । कारागोलाबाट कोलकाता र हल्दियासम्म पुग्न सकिने अनुमान छ । यसका लागि अध्ययन गर्न ऊर्जा मन्त्रालयले कार्यदल गठन मात्र गरेको छ । यसले कहिले काम गर्छ र के सुझाब दिन्छ, लगानी कति लाग्छ र जहाजले के बोक्छ भन्ने जानकारी नपाई प्रधानमन्त्रीले पुसमा पानीजहाज चल्ने घोषणा गरेका छन् । भारतीय पक्षसँग छलफल गरेर रुट र रणनीति तय गर्छौँ माधव बेल्वासे संयोजक, इनल्यान्ड वाटरवेज अध्ययन समिति उपलब्ध अध्ययन, प्रतिवेदन तथा खोजहरू पढ्ने, विज्ञसँग परामर्श गर्नेलगायतका काम गरिरहेका छौँ । भारतीय पक्षसँग अनौपचारिक छलफल पनि भइरहेको छ । ३१, ३२ असारमा भारतीय टोली आउँदै छ, त्योसँग छलफल हुन्छ । त्यसले कुन रुटमा कसरी पानीजहाज चलाउने, नेपाल र भारतको रणनीतिक चाहना के–के हो भन्ने टुंगोमा पु-याउँछ । त्यसपछि स्थलगत अध्ययन सुरु हुन्छ ।