यसरी ल्याए सुमार्गीले ‘अवैध धन’

स

म्पत्ति शुद्धीकरणसँग सम्बन्धित प्रारम्भिक छानबिन समितिको प्रतिवेदनले सुमार्गीले विदेशबाट ल्याएको र पुन: ल्याउन लागेको २२ अर्ब रुपैयाँभन्दा बढी रकम अवैध रहेको निष्कर्ष निकालेको छ । भित्र्याइसकिएको र उद्योग विभागसमक्ष पेस गरेको प्रस्ताव एउटै हो वा फरक–फरक भन्नेबारे अध्ययन समितिले निष्कर्ष निकाल्न सकेको छैन । यस आधारमा उनले नेपालबाट बाहिर लगेर राखेका केही रकम उतै प्रयोग भइरहेको हुन सक्ने अनुमान गरिएको छ । हालसम्म ल्याइसकिएको र ल्याउन लागिएको रकम ट्याक्स हेवन मुलुकको हो ।

सम्पत्ति शुद्धीकरण अनुसन्धान विभागका उपन्यायाधिवक्ताको नेतृत्वमा सीईआईबी, राष्ट्र बैंकका अधिकारी सम्मिलित प्रारम्भिक अनुसन्धान टोलीले सुमार्गीबारे अध्ययन गरेको हो । प्रारम्भिक अध्ययनले अवैध निष्कर्ष निकालेपछि अध्ययन समितिले प्रतिवेदनमा भनेको छ, ‘सम्पत्ति शुद्धीकरण निवारण ऐन, २०६४ को दफा १५ अनुसार अनुसन्धान अधिकृत नियुक्त गरी अनुसन्धान गर्न उपयुक्त हुने देखिएको निर्णयार्थ पेस गरेका छौं ।’

ऐनअनुसार विस्तृत अनुसन्धान सुरु भएपछि आवश्यकताअनुसार सम्पत्ति रोक्का राख्नेदेखि लिएर पक्राउसमेत गर्नुपर्ने हुन्छ । तर एमाओवादी केन्द्रका अध्यक्ष पुष्पकमल दाहालनिकट रही अन्य राजनीतिक दलका नेताहरूको समेत संरक्षण रहेकाले उनीमाथि सम्पत्ति शुद्धीकरण अनुसन्धान विभागले छानबिन अघि बढाउन नसकेको सरकारी अधिकारी बताउँछन् । हालको सरकारले समेत सुमार्गीको फाइल अघि बढाउन बेवास्ता गर्दै उनलाई संरक्षण गरिरहेको छ । उच्च राजनीतिक संरक्षणका कारण प्रारम्भिक अध्ययन प्रतिवेदनलाई अनुमोदन गर्न, विस्तृत अध्ययनका लागि अनुसन्धान अधिकृत तोक्न वा सरोकारवाला निकायलाई जिम्मेवारी दिने काम हुन सकेको छैन ।

अध्ययनअनुसार प्रत्यक्ष वैदेशिक लगानी (एफडीआई) को स्वीकृति दिने निकायहरू– उद्योग विभाग, उद्योगमन्त्रीले अध्यक्षता गर्ने औद्योगिक प्रवद्र्धन बोर्ड र प्रधानमन्त्रीले अध्यक्षता गर्ने लगानी बोर्डको स्वीकृतिबिनै उनले उक्त रकम भित्र्याएका हुन् । २०६८ सालमा करिब तीन अर्ब रुपैयाँ बराबरको अनुमति भने लिएको देखिन्छ । बाँकी रकमका लागि भने कुनै पनि निकायबाट अनुमति नलिई भित्र्याएका हुन् । सुमार्गीको कम्पनीमा आएको रकमका लागि विदेशी विनिमय ऐन, २०१९ अनुसार डलर खातासमेत खोलेको देखिँदैन ।

सुमार्गीले कुनै पनि कम्पनी तथा आफन्तका नाममा डलर खाता खोलेका छैनन् । यसबाहेक लगानी स्वीकृत भइसकेपछि पनि विदेशी विनिमय ऐनको दफा १० अनुसार राष्ट्र बैंकसँग पूर्वस्वीकृति लिनुपर्ने व्यवस्था पालना पनि गरेका छैनन् । सुमार्गीले ४२ पटक रकम भित्र्याएको देखिन्छ ।

बिनाअनुमति भित्र्याइएको रकम नेपालको बैंकमा जम्मा भइसकेपछि उनले अन्य बैंकमा सार्ने, कर्जा लिने, अन्य संस्थाहरूमा राख्ने, परिवारका कम्पनीहरूमा रकमान्तर गर्ने, तोकिएभन्दा बाहेकको अर्को कम्पनीमा लगानी गरेको देखिएको छ । जबकि बिनाअनुमति लगानीकर्ताले यी काम गर्न पाउँदैनन् । त्यसो गर्न आवश्यक भए सरोकारवाला निकायसँग अनिवार्य स्वीकृति लिनुपर्ने तथा राष्ट्र बैंकलाई जानकारी गराउनुपर्ने हुन्छ ।

एकपटक सुमार्गी आफैंले विदेशी लगानी भन्दै बेलायतबाट नेपालको आफ्नो कम्पनीले पाउने गरी रकमसमेत पठाएका छन् । सुमार्गी आफैंले बैंक अफ साइप्रस, बेलायतबाट नेपालमा रहेको आफ्नो कम्पनी मुक्तिश्री सिमेन्टमा समेत कानुनी प्रावधानविपरीत रकम पठाएको विवरण भेटिएको छ । ‘जोधार इन्भेस्टमेन्ट कम्पनीका तर्फबाट अजेयराज सुमार्गी पराजुलीले सन् २०१३ अप्रिल ८ मा २४ लाख ३० हजार ८ सय अमेरिकी डलर (करिब २५ करोड रुपैयाँ) मुक्तिश्री सिमेन्टमा पठाएको देखिन आएको हुँदा उक्त विषय थप शंकाको घेरामा रहेको,’ उक्त प्रतिवेदनमा उल्लेख छ ।

अनुमति दिने निकायले स्वीकृति दिएपछि पनि नेपालमा लगानी गर्न स्वीकृति पाएका विदेशी व्यक्ति तथा कम्पनीले नै यहाँको बैंक खातामा रकम जम्मा गर्नुपर्ने हुन्छ, तर सुमार्गीले नेपालमा विदेशी लगानी भन्दै स्रोत नखुलेको रकम बेलायतस्थित बैंक अफ साइप्रसबाट आफंैले जम्मा गरेका हुन् । प्रतिवेदनअनुसार सुमार्गीका कम्पनी, उनकी श्रीमती सम्झना अर्याल, भाइ अरुण, बहिनी अनिता, बहिनी ज्वाइँ राजनप्रसाद सुवेदी, छोरा अभिमतराज, आमा विश्वकान्ति कलावती, भाइबुहारी अंकिता र कृष्णप्रसाद शर्मालगायतका नाममा रकम आएको देखिन्छ ।

उताबाट आइसकेको रकम भने जेठीसासू शिशु अर्यालको नाममा कैयौं पटक ट्रान्सफर भएको छ । माओवादी केन्द्रका अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल प्रचण्ड लाजिम्पाटस्थित शिशु अर्यालका नाममा रहेको घरमा लामो समय बसेका थिए । छोरा प्रकाशको निधनपछि उनले उक्त घर छाडिसकेका छन् ।

सम्पत्ति शुद्धीकरणको छानबिनमा परेका व्यापारी अजेयराज सुमार्गी पराजुली हेटौंडा उपमहानगरपालिका–५ मा २०३५ सालसम्म डेरा गरी बस्थे । उनको पुस्तैनी घर निबुवाटार धुर्सिङ, मकवानपुर हो । २०११ को बाढीले धुर्सिङ बजारलगायत उक्त क्षेत्रका बस्तीमा ठूलो क्षति पुर्‍याएपछि उनको परिवार हेटौंडा झरेको हो । उनका आफन्तहरू हेटाैंडा उपमहानगरपालिका–९ मा बसोबास गरेका भए पनि सुमार्गीका बाबु माधवराज सुमार्गी हेटौंडास्थित संगम चोकमा कोठा भाडामा लिएर बस्थे । माधवराजको २०३५ मा हेटाैंडामा मृत्यु भएको थियो । भाडाको कोठा छाडेर २०३६ देखि सानोपोखरामा सामान्य भुइँतले घर बनाएर उनको परिवार बसेको थियो । त्यसपछि उनले माइकल रामचन्द्र अर्यालको घर बैंकमा धितो राखेर ट्रक किनेका थिए । त्यही ट्रकको आम्दानीबाट सुमार्गी परिवारले जीविका चलाउँदै आएको थियो । अजेयकी आमा पञ्चायत कालमा महिला संघको केन्द्रीय सदस्य भएकी थिइन् । अजेयका एक भाइ र दुई बहिनी छन् । बाबुले भैंसेमा चुनखानीका निम्ति डाँडा किनेका थिए । पछिल्लो समयमा चुनढुंगा उत्खनन गरेर हेटौंडा सिमेन्टलाई बिक्री गरी जीविका सहज बनाएका थिए । पञ्चायती व्यवस्थाको अन्त्यतिर ‘थाहा’ अभियन्ता रूपचन्द्र विष्टलाई निर्वाचनमा सुमार्गीले सघाएका थिए । मुख्य गरी उनी चुनढुंगा उत्खनन गरेर उद्योगलाई बिक्री गर्ने गर्थे । चुनढुंगा उत्खनन गर्ने क्रममा रूख काटेर बिक्री गरेको आरोपमा २०४७ मा जिल्ला वन कार्यालयले उनलाई पक्राउ गरेर सात दिन थुनामा राखेको थियो । २०५७/०५८ सम्म उनको परिवारको आर्थिक अवस्था राम्रो थिएन । २०५९ मा तत्कालीन राजा ज्ञानेन्द्र शाहले सत्ता हातमा लिएपछि उनको आर्थिक चलखेल ह्वात्तै बढेको हो । त्यतिबेलासम्म सुमार्गीले ज्ञानेन्द्रका ज्वाइँ राजबहादुरसँग परिचय बनाइसकेका थिए । राजबहादुरकी पत्नी प्रेरणालाई सुमार्गीकी श्रीमती सम्झना अर्याल योग सिकाउँथिन् । जसले उनीहरूको पारिवारिक सम्बन्धलाई नजिक बनायो । राजा वीरेन्द्रको वंश नाश भएपछि तत्कालीन राजकुमारी श्रुति शाहका नाममा रहेको सम्पूर्ण अचल सम्पत्ति प्रेरणाका नाममा ल्याउने भूमिकामा सक्रिय रूपले सुमार्गी लागे । त्यति नै बेला उनले केही जग्गा हात पारेका थिए । त्यही बेला सम्पर्कमा आएका एक उद्यमी र राजबहादुर सिंहसँगको सान्निध्यबाट एनसेल (तत्कालीन मेरो मोबाइल) मा उनले केही सेयर हासिल गरे । २०५९ पछि सुमार्गी परिवार क्रमश: काठमाडौं बस्न थालेको हो । काठमाडौंमा उनी बालाजुको टाउन प्लानिङमा कोठा भाडा गरी बस्थे । २०६२/०६३ को आन्दोलनपश्चात् माओवादी शान्ति प्रक्रियामा आएपछि सुमार्गीको चलखेल तीव्र गतिले अघिबढ्यो । उनलाई माथि उल्लिखित उद्यमीले नै माओवादी अध्यक्ष पुष्पकमल दाहालसँग भेटघाट गराइदिएका हुन् । त्यसपश्चात् टेलिकमको सेयर खरिदबिक्रीको अपारदर्शी प्रक्रियामार्फत अन्य केही व्यापारी र नेतासँगै सुमार्गीले पनि ठूलो धनराशि हात पारेका हुन् । अहिलेसम्म आइपुग्दा सुमार्गीको काठमाडौंमा अथाह चल/अचल सम्पत्ति छ । काठमाडौंको विशालनगरमा करिब २० रोपनी जग्गामा बनेको फ्रान्सेली राजदूतको निजी निवास सुमार्गीको स्वामित्वमा छ । तीनकुने–थापाथली क्षेत्रको दर्जन ठाउँमा उनको घरजग्गा छ जसको मूल्य अर्बौं हुन आउँछ ।