तटीय क्षेत्रमा बाढीको त्रास

कञ्चनपुर । गत साताको वर्षाले महाकाली नगरपालिका–१० आम्भोजको बहेती टोल डुबानमा पर्‍यो । घरभित्र पानी पसेपछि स्थानीयले छतमा रात बिताए । डुबान घटेपछि मात्रै घर पस्न पाए । महाकाली नगरपालिकाकै टापु मानिन्छ, जोगबुढा पारिको कुतियाकभर । अाजकाे कान्तिपुर दैनिकमा याे खबर छ - बर्सेनिको डुबान र कटानले स्थानीय पिरोलिएका छन् । बस्ती डुब्दा नजिकमा आश्रय लिन सुरक्षित ठाउँकै अभाव छ । आश्रय लिन भारतीय गाउँमा नगई सुख छैन । जोगबुढा नदीमा यसै वर्ष झोलुंगे पुल निर्माण भए पनि पुलको दुवैतर्फ डुबान हुने भएकाले वर्षातमा आउजाउ गर्न कठिन छ । महाकालीमा बाढी आउँदा कुतियाकभरवासीलाई जोगबुढाको पानी बस्तीमा पस्ने डरले सधैं तर्साइरहन्छ । महाकाली किनारमा निर्माणाधीन तटबन्धको काम सम्पन्न नभएकाले कहाँबाट नदीको भेल बस्तीमा पस्छ भन्ने चिन्ता सधैं रहन्छ । ‘हामी त जहिल्यै बाढीको त्रासमा हुन्छौं,’ महाकाली नगरपालिका–१० कुतियाकभरकी रीतु सिजापतिले भनिन्, ‘जोगबुढा र महाकाली दुवै नदीको बाढी बस्तीमा पसेपछि भाग्ने ठाउँ पनि हुँदैन ।’ यी दुई बस्ती मात्रै होइनन्, सिंगो महाकाली नगरपालिका डुबान र कटानको उच्च जोखिममा छ । गत वर्ष सम्पन्न तीनवटै तहको निर्वाचन प्रचारका लागि त्यहाँ पुग्ने उम्मेदवारसँग स्थानीयले महाकाली र जोगबुढा नदीमा स्थायी तटबन्ध निर्माणको माग राखेका थिए । वर्षाैं पहिले बनेको तटबन्ध पुरानो र जीर्ण भएकाले जतिबेला र जहाँबाट पनि महाकालीको भेल बस्तीमा पस्ने खतरा रहेको स्थानीयले बताए । ‘ठाउँ–ठाउँमा तटबन्ध जीर्ण छ, जतिबेला पनि भत्किन सक्छ,’ महाकाली नगरपालिका–७ का वडाध्यक्ष ज्ञानेन्द्र बहेक क्षेत्रीले भने, ‘जोगबुढातिर पनि त्यत्तिकै जोखिम छ ।’ जोगबुढा नदीका कारण बडुवाल टोल, कञ्चभोज र कुतियाकभर बर्सेनि डुबानमा पर्छन् । २०७० मा तटबन्ध भत्काएर महाकालीको बाढी साबिकका दोधारा–चाँदनी गाविसको बस्ती क्षेत्रमा पसेको थियो । त्यतिबेला धेरै परिवार विस्थापित भए । फेरि पनि त्यही अवस्था आउन सक्ने भन्दै स्थानीय चिन्तित छन् । महाकाली किनारमा तटबन्ध निर्माण सुरु भए पनि त्यो भरपर्दाे नभएको उनीहरूले बताए । ‘अहिले पनि तटबन्ध निर्माणको काम चलिरहेको छ,’ वडाध्यक्ष क्षेत्रीले भने, ‘वर्षातमा निर्माण भइरहेको तटबन्ध कत्तिको दिगो र भरपर्दाे होला ?’ जनताको तटबन्ध कार्यालयले तटबन्ध निर्माण र मर्मतको काम गरिरहेको छ । वैशाखमै काम सकिनुपर्ने भए पनि बजेट अभावले काममा ढिलाइ भएको छ । झोलुंगे पुल नजिक जोखिम बढी भएकाले त्यहींबाट बाढी बस्तीमा पस्ने खतरा रहेको स्थानीयले बताए । ‘झोलुंगे नजिक जोखिम बढी छ,’ स्थानीय टेकबहादुर सुनारले भने, ‘यहाँबाट नदी बस्ती पसेमा सिंगो नगरपालिका डुबानमा पर्छ ।’ महाकालीवारिको भीमदत्त नगरपालिकाका ११, १२ र १३ नम्बर वडा पनि बाढीको उच्च जोखिममा छन् । महाकालीमा बाढी आउँदा यहाँका बासिन्दा त्रसित हुन्छन् । गत सोमबार र मंगलबार आएको बाढीले ओदाली नजिकै तटबन्धको स्पर बगाएपछि त्रास झनै बढेको छ । ‘समयमै मर्मत नगरिए यहींबाट बाढी बस्तीमा पस्ने खतरा छ,’ स्थानीय दीपक विकले भने, ‘तटबन्ध पुरानो भएकाले कटानको जोखिम छ ।’ उक्त क्षेत्रका केही ठाउँमा तटबन्ध निर्माण र मर्मतको काम चलिरहेको छ । वर्षातमा भइरहेको उक्त कामको गुणस्तरीयताप्रति स्थानीय विश्वस्त छैनन् । २०७० मा भीमदत्त नगरपालिकाको भुजेला, ओदाली र पिपरैया क्षेत्रमा महाकालीको बाढी पसेको थियो । तटबन्ध भत्काएर बस्तीमा पसेको बाढीले कैयौं परिवारको उठीबास भयो । खेतीयोग्य जमिन कटान गरेर बगर बनायो । त्यतिबेला भारतीय पक्षले पूर्वजानकारीबिना नै धार्चुलाको धौलीगंगा जलविद्युत् परियोजनाको बाँधमा रहेका ढोका खोल्दा ठूलो क्षति भएको थियो । गत साता पनि धौलीगंगाको बाँध खोल्ने सूचना पाउँदा नदी किनारका बासिन्दा निकै चिन्तित देखिए । प्रहरीले माइकिङ गरी सचेत रहन र सावधानी अपनाउन भनेको थियो । कतिपय तटीय क्षेत्रका बासिन्दा त त्यो राति निदाउनै सकेनन् । ‘धन्न केही क्षति भएन,’ स्थानीय दीपक थापाले भने, ‘अहिले ठूलो क्षति नभए पनि बर्खा बाँकी नै भएकाले बाढी बस्तीमा पस्ने खतरा टरेको छैन ।’