काका र फूपू सहिद भएपछि ...

बलिदान क्रान्तिको ऊर्जा हो । सहिद बलिदानको नाम हो । ती रगतले काेिरएका उक्तिहरू मैले क्रान्ति यात्राको थालनी गनपूर्व नै सुनेको हुँ र जनयुद्धको थालनीदेखि नै यसको सान्दर्भिकतालाई पनि पहल्याउँदै आएको हुँ । यी रक्तिम उक्तिहरू क्रान्तिका सूत्र हुन् । जससगँ म हमेसा सहमत छु । नेपाली समाजका ती महान् मान्छेहरू जसले सभ्य, समानतामूलक र समुन्नत समाज निर्माणका लागि टाउकमा कात्रो बाँधेर मृत्यु पत्रमा लाहाछाप मार्दै आफूलाई अनिश्चियको युद्धक्षेत्रमा सामेल गराए । हारे एउटा जीवन, जिते संसारको आदर्शलाई आत्मासात गर्दै युद्धको भुँमरीमा खडा भए । जिते हस्तिनापुरको राज हारे चपरीमुनिका बास भन्दै आगोको यात्रामा होमिए । ती साहसी र परिवर्तनकारी मान्छेहरू आज कति रगतले भिजेका अधुरा सपना साकार पार्न डटिरहेका छन् त कतिले आºनो अमूल्य रगतले क्रान्तिलाई सिञ्चित गरेर सहिदको उपमा पहिरिसकेका छन् । जनयुद्ध थालनी भए यता बलिदानको उच्चतम् र नमुना उदाहरणहरू निकै छन् । श्रीमान श्रीमती, बाबु छोरा, आमा बाबु यस्ता यस्तै गरी क्रान्तिको इतिहासमा अमर बनेका अजर मान्छहरु थुप्रै छन्् जसमध्ये क्रान्तिका भविष्य सुिनश्चित गर्न सहिदपथमा लाम लागेका एकाघरका, एकागर्भका ती दाजु र बहिनी देवलाल श्रेष्ठ ‘क.वसन्त’ र आशा श्रेष्ठ ‘क. भूमिका’ का स्मृतिमा संस्मरणात्मक कलम चलाउन कोसिस गरिरहेछु । नाताका हिसाबले हामी एकै पारिवारिक सञ्जालका एकै घरका पात्रहरू हौं । काका भतिजको सम्बन्ध हो हाम्रो । यही निकट नाता सम्बन्ध भएकाले त विशेष रुपले सम्झन चाहेँ । स्मृतिका पन्नाहरूमा नमेटिने गरी लेख्न चाहेँ । यतिबेला काका देवलालको स्मृितमा कलम चलाउँदै गर्दा बारुदको गन्धले खि¥याएको नाक मिच्दै म रणमैदानमा छुु । पिठ्युँको झोला र काधँको बन्दुक एकैछिन बिसाएर सहिदको अभिलेखमा स्मृति सजाउन कलम चलाइरहेछु । वामे सर्दै गर्दा दईु हात समातेर तातेताते भन्दै हिँड्न सिकाउने अनि क्रान्तिको मैदानमा दौडन व्यावहारिक मागदर्शन र उत्प्रेरणा दिने मेरो आत्मीय अभिभावकको नाममा सस्ंमरणात्मक लेखोट कुँद्न गइरहेको छु । पिता तिलकबहादुर श्रेष्ठ र आमा खुन्तमायाँ श्रेष्ठका साथ २०२५ पुस १६ गतेका दिन साइँला छोराको रूपमा सिन्धुपाल्चोक जिल्ला साँगाचोक गाविस वार्ड न ं ४ मा जन्मनभुएको हो । उहाँले निम्न परिवारमा जन्मिएर अथाह अभावहरूले सेकिँदै आफ्नो बाल्यकाल गजार्नु भयो । अभावकै बीचबाट स्थानीय विद्यालयबाट शैक्षिक यात्राको आरम्भ गर्नुभयो । पढदै गर्दा उहाँको मानसपटलमा राजनीतिको बीजारोपण भैसकेको थियो । आफुलाई राजनीतिक प्राणीको रूपमा विद्यार्थी कालदेखि नै उभ्याउँदै आउनुभएकोले होला, उहाँले आफुलाई कहिल्यै टुटाउन भुएन । उहाँले शैक्षिक यात्रा र राजनीतिक यात्रा समानन्तर रूपमा अघि बढाउनुभयो । शैक्षिक यात्रालाई ब्याचलरसम्म पु¥याएर अध्यापन कार्य थाल्नुभयो । साथै, राजनीतिक यात्रामा पनि विश्राम लिनुभएन । उहाँ कम्युनिस्ट विचारलाई प्रेम गर्नुहुन्थ्यो । कम्युनिस्ट आदर्श र लक्ष्यलाई अपरिहार्य मान्नहुन्थ्यो । समाजका अग्रगामी र समुन्नत परिवर्तनको लागि एक मात्र अचुक हतियार माक्र्सवादलाई ठान्नुहुथ्यो । माक्र्सवादका व्यावहारिक प्रयोगविना मुलुकभरका शोषित, पीडित, मजदुर किसान वर्गका हित हुन सक्दनै , जसको निमित्त वर्ग सङघ्र्ष इतिहासको अनिवार्य शर्त हो उहाँ यो निष्कर्षमा अडिग हुनुहुन्थ्यो । [caption id=\"attachment_56455\" align=\"alignleft\" width=\"400\"] लेखक : ललित श्रेष्ठ \'अभियान\'[/caption] मैले उहाँको राजनीतिक गतिविधिलाई बालमष्तिक देखि नै नियाल्दै आएको थिएँ । स्वभावका हिसाबले उहाँ नरम र कडा दूबै हुनुहुन्थ्यो । खुला र स्पष्ट स्वभावका देवलाल गाउँका जाली फटाहासगँ थोरै पनि नझुकी प्रतिवाद गर्नुहुन्थ्यो । गाउँका अत्याचारीका विरुद्ध डटेरै संघर्ष गर्नुहुन्थ्यो । विद्यालयमा आºना विद्याथीहरुले आदर्श गुरुको रूपमा मान्दथे उहाँलाई । जनयुद्धको तयारी कालदेखि नै उहाँ सक्रिय हनुहुन्थ्यो । जनयुद्ध पूर्वाधार तयारीका कार्यक्रमहरूलाई पहिलो श्रोणीका काम कर्तव्य मानी त्यसैलाई नै जोड दिनुभयो । ती कार्यक्रमहरूमा नै सङ्घर्षशील जीवन देख्नुभयो । जनयुद्धको तयारीका कार्यक्रमहरूमा लागि पर्दा अब क्रान्ति बाहेक सबै कुरा भ्रम हो भन्ने निष्कर्षले उहाँको मानसपटलमा जरा गाडिसकेको रहेछ । जब ०५२ मा जनयद्धु का घोषणा भयो, तब उहाँ आमा बाबु श्राीमती, नाबालक दुई छोरालाई छाडी भूिमगत यात्राको थालनी गर्नुभयोे । वर्ग सङ्घर्षको पेचिलो यात्रामा होमिनुभयो, जसरी देशका विभिन्न ठाउँहरूबाट उच्च र जिम्मेवार चेतना भएका मान्छेहरू होमिए । भूमिगत भएदेखि उहाँलाई देख्ने भेट्ने कुरा ज्यादै महँगो भयो । उहाँ कहाँ हुनुहुन्छ मलाई थाहा थिएन । मलाई यति थाहा थियो कि उहाँ लडाइँको मैदानमा हुनुहुन्छ । गाउँवस्तीहरूमा पुरै राज्य आतङ्कको ताण्डव मच्चिन थाल्यो । सुँघ्दा कम्युनिस्टका गन्ध आउनेहरू कोही सुरक्षित रहेनन् । साहस गर्नेहरू भूिमगत भए, कोहि हिरासत गए । आँट पुग्नेहरु गाउँबाट बाहिरिए । बेचैन मडारियो गाउँवस्तीमा । भूमिगत भएकाहरूको परिवारलाई प्रहरी प्रशासनले गिरफ्तार गर्थे । मानसिक यातना दिन्थे । गाउँ वस्तीहरूमा गस्ती जाँदा प्रहरीले जुन जुन घरबाट माओवादी बनेका छन् सोही घरका मान्छेलाई लिएर गस्तीमा माओवादी खोज्न हिँड्थे । आ–आफ्नो मान्छेलाई आफैँले खोजेर प्रहरीलाई बुझाउनुपर्छ भन्थे ।

भूमिगत भएको करिब ३ वर्षपछि ०५५ साल फागुन महिनामा अलि ढिला गरेर एकैचोटि अप्रिय, सन्नाटा, स्तब्धता र शोकका भारी बोकेर काका देवलालको सहादतका खबर घरको मझेरीमा आएर पछारियो । पुस २७ का दिन उदयपुरको तावाश्राीमा भाडाका लठैतहरूले घेरा हाली निर्ममतापूर्वक हत्या गरेछन् । काकाको रगत पिएर प्यास मेटाएछन् ।

माओवादीको नाममा घरबाटै गिरफ्तार हुनुभएका मेरो बुबा, हजुर बुबा, र काका जेलमुक्त भैसकेपछि म काका मिनलालसँग काठमाडौ छिरेको थिएँ । जतिबेला म सानै थिएँ १३ वर्षको । काठमाडौं प्रवेशको पहिलो अवसर थियो त्यो मेरो लागि । काका मिनलाल दाजु देवलाललाई भेट्न भनी काठमाडौ आएका रहेछन् । मलाई पातलो याद छ वीर हस्पिटलको पछाडितिर हुनुपर्छ । गल्लीको बाटो हुँदै अलि अगाडि बढेपछि एउटा घरभित्र पस्यौं । मैले देखें काका देवलाललाई । म आकस्मिकतामा परें । मेरो अनुमानमा त उहाँ लडाइँ लड्दै हुनुहुन्थ्यो तर कसरी यहाँ ? त्यतिबेला सहरमा छिप्न र बस्न सजिलो रहेछ । लामो र विषय परिस्थिति गुजारेर भएको भेट दुई दाजुभाइबीच निकै समय भलाकुसारी भएको थियो । सामान्य बाहेक मसँग अन्य कुराकानी हुने कुरा थिएन । अन्तमा उहाँले भन्नुभएको थियो कि अब म उदयपरु तिर लाग्दैछु । यति कुरा सुने पनि म स्पष्ट भएँ कि कार्यक्षेत्र बदलिएको रहेछ । केही दिनपछि उहाँ आफ्नो कायक्षेत्र प्रस्थान गर्नुभएको थियो ।भौगोलिक हिसाबले टाढा भएपछि भेटघाट पातलो हुने नै भयो । पातलो भेट साँच्चै नै शून्यतामा बदलिएछ । भूमिगत भएको करिब ३ वर्षपछि ०५५ साल फागुन महिनामा अलि ढिला गरेर एकैचोटि अप्रिय, सन्नाटा, स्तब्धता र शोकका भारी बोकेर काका देवलालको सहादतका खबर घरको मझेरीमा आएर पछारियो । पुस २७ का दिन उदयपुरको तावाश्राीमा भाडाका लठैतहरूले घेरा हाली निर्ममतापूर्वक हत्या गरेछन् । काकाको रगत पिएर प्यास मेटाएछन् । त्यो दर्दनाक घटनाको अप्रिय खबरले घर परिवारको मन थामिन सक्ने कुरै थिएन । आँखाको बाँध भत्किएर आँसुका भेल बगे । आँसुको भेलमा पौडिएर मैले रगतको जङ्घार तर्न सिकेँभन्दा सायद मलाई अन्याय हुँदैन । युद्धमा जीवनसङ्गी गुमाएका जीवनसङ्गिनी, बाल्यकालमै बाबु गमाएका टुहुरा बच्चाहरू अनि छोरा गुमाएका वा आमाको हाल... उफ ! दाजुको सहादत पश्चात बदलाको सङ्घर्षपथमा लम्किन उत्प्रेरित आशा श्रेष्ठ सहिद देवलालको कान्छी बहिनीकी रूपमा २०३५ जेठ ५ गतेका दिन जन्मिएकी थिइन् । बाल्यकालमा दाजुले जे भोगे, जस्तो परिस्थितिको सामना गरे, उनको भोगाइ पनि त्यही हो । स्थानीय विद्यालयबाट एसएलसीसम्मको अध्ययन गरी राजनीतिक गतिविधिमै सक्रिय हुनुभयो । दाजु कम्युनिस्ट राजनीतिको अनुयायी र परिवारकै अगुवा भएपछि बहिनी त्यस प्रभावबाट टाढा रहने कुरै थिएन । क्रान्तिको मैदानमा उड्नको लागि सानैदेखि विद्यार्थी कालदेखि नै प्वाँख हालिसक्नुभएको थियो । गोलो अनुहार, मध्यम उचाइ, कसिलो ज्यान, खरो स्वभाव भएकी उनीमा विद्यार्थी कालदेखि नै क्रान्तिकारी भावनाको बीजारोपण भैसकेको थियो । दाजुको भूमिगत यात्रा र त्यसपछिको प्रहरीको दमनात्मक परिस्थितिले उनलाई ख¥याइसकेको थियो । जब दाजुको सहादत भयो, तब शिरदेखि पाउसम्म तीब्र आक्रोस सहित शोकलाई शक्तिमा बदल्दै बदलाको सङ्घर्षपथमा लम्किन हिम्मत सम्हाल्न थाल्नुभयो । प्रायः विद्यार्थी, महिला, पार्टीको भूमिगत कार्यक्रमहरूमा सहभागी बन्ने हुँदा भूमिगत यात्राको अनुभव अनुभूतिहरू अनौपचारिक रूपमा  गालिसक्नुभएको थियो । समयको गतिसँगै ०५८ असारदेखि क्रान्तिको सङ्घर्षशील राजमार्गमा सयर गर्न थाल्नुभयो । जीवनमरणको यात्रामा आफुलाई होम्नुभयो । नाताले मेरी फुपू दिदी भए पनि हामी अत्यन्तै मिल्ने साथी जस्ता थियौँ । हाम्रो बुझाइ र भोगाइहरू समान थिए । हामी दुई बीचमा प्रतिष्पर्धा नै चल्थ्यो कि पहिला क्रान्तिको मैदानमा को उत्रने ? जब उहाँले अघि बढ्ने निर्णय लिनुभयो, सो निर्णयलाई कार्यान्वयन गर्न मैले सक्दो सहयोग गरेको थिएँ । म कार्यक्रमतिर जाँदा उनको काँधमा बन्दकु , पिठ्यँमा झोला, कम्मरमा ग्रिनेट बोकेर छापामारको लस्करमा मार्च गर्दा ती दृश्यहरूले मलाई पनि आकर्षित गर्दथ्यो । म पनि बन्दकु बोक्न हिँडिहालौं जस्तो लाग्थ्यो । जनयुद्धमा प्रहरीले हार खाइसकेपछि सेनासँगको लडाइँको लागि शक्ति सञ्चयको आन्तरिक तयारी भैरहेको थियो । म पनि यही मौकामा मैदानमा होमिएँ । जिते जिते जस्तै देखिने गरी जनसरकारको लहरसँगै जनता पनि जागिरहेकै थिए । वार्ता प्रक्रियाबाट खास उपलब्धि नदेखिएपछि युद्धविराम भङ्ग गर्दै सेनामाथिको आक्रमणलाई तीब्र बनाई लडाइँको पहलकदमी लियो पार्टीले । पहलकदमीकै सिलसिलामा तेस्रो कारबाही जनमुक्ति सेनाले सोलखुम्बुको सदरमुकाम सल्लेरीमा आक्रमण गरी सदरमुकाम कब्जा ग¥यो । दुर्भाग्य उक्त कार्बाही भए लगत्तै पुनः स्तब्धता सन्नाटा, पीडा शोकमाथि शोक थपिएर मेरो कानमा अर्को शोक बज्रियो । त्यसक्षण सपना हो या विपना छुट्याउनै सकिनँ । आखिर तितो वास्तविकता नै त्यही थियो, जो नपत्याएर सुखै नपाइने । सल्लेरीको मोर्चामा आफूलाई पनि बलिदान गर्नुभएछ । दाजुका अधुरा सपना साकार पार्न भनी हिँडेकी थिइन् उनी, सेनासँगको पहिलो लडाइँमा सदरमुकाममाथि धावा बोल्दाबोल्दै सहिद भइछिन् उनी । खबर केही समय ढिला गरेर घरमा पुग्यो । बा ... बा ... के थामिसक्नुहुन्थ्यो र शोकमाथिको शोक ? कष्ट गरेर पार्टीका साथीहरूले सम्झाई बुझाई गर्नुभयो । सान्तोना दिनुभयो । त्यतिबेला म पनि घर गएको थिएँ । परिवारको चित्कारले कोलाहल मच्चियो घरमा । आफुलाई कठोर बनाउँदा बनाउँदै मैले आफुलाई थाम्न सकिनँ । मन भक्कानिन थाल्यो । बाहिर निस्केर अँध्यारोमा एक्लै रुनुसम्म रोएँ । ती महान् छोराछोरीलाई जन्म दिने आमालाई पछिसम्म पनि छोरीको सहादतको घटना सुनाउन सकिएन । बुढेसकालमा छोरा वियोगले थलिएका कान नसुन्ने मान्छे, फेरि छोरी वियोगका घटना चाल पाउँदा हृदयघातका खतरालाई ध्यानमा राख्दै निकैपछिसम्म पनि भन्न सकिएन । हजुरआमाले लामो समयसम्म छोरीका मुख नदेख्दा छोराकै हाल भयो कि भन्ने लख चाहिँ काट्ने गर्नुहुन्थ्यो । म बेलाबेलामा घर पुगिरहन्थेँ तर आशा कहिल्यै घर फर्कनुभएन । शङ्का उत्कर्षमा पुगेपछि उहाँले आफै खोतल्न थाल्नुभयो कि मलाई ढाँटेका त छैनौं ? यदि छ भने किन आउँदिन ? उहाँकैै खोजिनितिपछि मात्र आधिकारिक जानकारी दिइयो । निकै समयपछि भएको हुँदा सम्हाल्न केही हदसम्म सहज भयो, जतिबेला परिवारका अरू सदस्य सम्हालिइसकेका थिए । एकागर्भका यी दुई दाजु बहिनी, जसले सम्पूर्ण व्यक्तिगत इच्छा, आकाङ्क्षालाई तिलाञ्जली दिई, आºनो घर परिवारभन्दा समाज राष्ट्रको आवश्यकतालाई प्राथमिकता दिई आफुलाई पूर्ण रूपमा सङ्घर्षको भट्टीमा होमे । मृत्युपत्रमा हस्तक्षर गरेर जीवन मरणको सङ्घर्षमा सचेत ढङ्गले सहभागिता जनाए । सौभाग्य भनाैं कि दुर्भाग्य उहाँहरू दुबै साथमा हुनुहन्न । दुबै सहिदको पङ्क्तिमा लाम लागिसक्नुभएको छ । खैर, उहाँहरूका पदचापलाई पहिल्याउँदै नवउत्तरधिकारीको रूपमा आज पनि म क्रान्तिको मैदानमा उपस्थित छु । उहाँहरूका अधुरा सपनालाई साकार पार्ने पथमा लम्किरहेको छु । मैले धेरै इच्छा गरें । खास गरिकन काकाका हत्याको प्रकृति बुझ्ने । घटनास्थलको अध्ययन गर्ने, उहाँको समाधिस्थलसगँ संवाद गर्ने अनि दिदी आशाको बलिदानस्थल चिन्ने । रक्त आफन्तको साइनो जोडिएको उत्तराधिकारी भएको नाताले त्यो मेरो अधिकार पनि थियो । न त पार्टीका साथीहरूले त्यसबारे जानीबुझी मलाई बताए, न त वातावरण नै मिल्यो । मेरा ती अधुरा इच्छाहरूलाई साँचेर म आजसम्म पनि निरन्तर सङ्घर्षपथमै छु । छोराछोरी गुमाएका ती बाआमा अनि जीवनसाथी गुमाएका जीवन सङ्गिनी, आफ्ना बाबु गुमाएका ती बालबच्चा आज पनि आफ्नो रक्तआफन्त वियोगका पीडाले चिथोरिएको घाउमा मलम लगाउँदैछन् । क्षितिजतिर हेर्दै उदाउँदो नयाँ समुन्नत बिहानीको व्यावहारिक झुल्काइको प्रतीक्षामा मौन छन्, आशातीत पनि । २०५८ फागुन ६, सिन्धुपाल्चोक । क्रान्तिको कखराबाट