प्रणय दिवस मनाइँदै, प्रेमको प्रतिक रानीमहल ओझेलमा

पाल्पा, ३ फागुन । आज प्रणय दिवस विश्वका विभिन्न मुलुकहरुमा मनाइरहँदा नेपालमा पनि युवायुवतिहरु आपसमा शुभकामना बाँडेर यो दिवस मनाइरहेका छन् । नेपालमा पनि प्रणय दिवस ब्यापक बनिरहँदा प्रेमको प्रतिक मानिने रानीमहल ओझेलमा परेको छ । भारतका तत्कालिन मुगल सम्राट शाहजहाले आफ्नी दिवंगत रानी मुमताजको सम्झनामा निर्माण गरेको भारतको ताजमहललाई विश्वका सात आश्चार्यको रुपमा लिएको छ । रानी ममताजको सम्झनामा बनाएको ताजमहल जस्तै पाल्पाको रानीमहल पनि तत्कालिन पश्चिम क्षेत्रका राणा प्रधानसेनापति खड्गशमशेरले दिबंगत रानी तेजकुमारीको सम्झनामा निर्माण गरेका थिए । विश्वमा चिनिने मौका पाएको भारतको ताजमहल र चीनको ग्रटवाल जस्तै नेपालको रानीमहललाई पनि विश्वमा चिनाउनको लागि राज्यले पहल गरेको भने देखिदैन । भारतको ताजमहल यमुना नदीको किनारमा रहेको छ भने रानीमहल प्रसिद्ध कालीगण्डकी नदी किनारमा रहेको छ । कालीगण्डकी नदी किनारको थुम्कोमा रहेको रानीमहललाई विश्वमाझ चिनाउन सकेमा नेपालको छुट्टै महत्व राख्नेछ भने यसको पाल्पाको मात्र नभै देशकै गरिमालाई उच्च राख्नेछ । रानीमहल पर्यटकहरुको लागि उचित गन्तब्यस्थल बन्ने छ । वि.सं १९५४ मा निर्माण गरिएको यो दरबार पश्चिमी कलाकौशलकै नमुनाको रुपमा मानिन्छ । कालीगण्डकी नदी किनारमा करिव ११ रोपनी क्षेत्रफलमा रानीमहल रहेको छ । रानीमहल पाल्पा सदरमुकाम तानसेनदेखि झण्डै १० किलोमिटर उत्तर कालीगण्डकी नदी किनारमा रहेको छ । कालीगण्डकी उत्तर तर्फ हानिने मोडमा बिशाल चट्टान माथि पश्चिमी कलाकौशलको बेजोड नमुनाले सिंगारीएको यस दरबारको बाँया तर्फ शित्तलपार्टी र दरबार लंगमा फोहराका लागी कुदीएका ढुंगाले निर्मित २ वटा पोखरी, तेस्रो तहमा दाहिने तर्फ पहरा दिने स्थल छ भने खुडकिलोको बाँया तर्फ एकै किसिमको शिव र गंगाको २ वटा मन्दिर छ । दरबारको मुल ढोकाबाट कुदीएको ढुगा र इँटाबाट बनाइएको खुड्किलो तल सिधा कालीगण्डकी नदी कुण्डमा जोडिएको छ । पहिले पहिले प्रसिद्ध मुक्तिनाथ तीर्थ जाने मुख्य द्वार भएकोले तिर्थालुहरुलाई बस्ने सुबिधा युक्त पौवा समेत निर्माण गरिएको थियो । विस १९६० मा खडक शमशेरले श्री ३ को पद सहित शासनसत्ताको बागडोर आफुले संचालन गर्न खोज्यो भन्ने षडयन्त्रको छनक चन्द्र शमशेरले पाएपछि उनले पाल्पामा थप सेना पठाई तैनाथी आफनो हातमा लिएका थिए । पछि खड्गशमशेरले आफूमाथि थप खतरा उत्पन्न हुने आशंकामा दरबारमा रहेका सबै बहुमुल्य बस्तु छाडेर तीन साँचो र सरकारी ढुकुटी लिएर भारत पलाएन भएपछि प्रेमको प्रतिक मानिने रानीमहल बेवारिसे बन्न पुगेको हो । आफ्नी दिवंगत रानीको सम्झनामा बनाइएकोले गर्दा रानीमहललाई प्रेमको प्रतिकको रुपमा मानिएको हो । महलको मुख्य भवन दुई तलाको छ भने कसैले आक्रमण गरेमा बाँच्न सकियोस् भन्ने उद्देश्यले भूमिगत कोठाहरु समेत निर्माण गरिएका छन् । महल परिसरमा मनमोहक वगैंचा, पानीपोखरी, शिवलिंगमा नागनागिनीले जलसेंचन गरेको दृष्य, तथा घोडा बाँध्ने तवेलाहरु रहेका छन् । भावी पुस्तालाई समेत उपभोग र उपयोग गर्न मिल्ने गरी अत्यन्त दुर्लभ मानिने र अत्यन्त पवित्र ठानिने उत्तरबाहिनी काली नदी किनारमा सबै बिधिबिधानसहितको यहि दरवारका निर्माता निर्माता खड्गशमशेरले उपभोग गर्न पाएनन् । पाल्पाको परिचय सँग जोडिने रानीमहल लामो समयसम्म लथालिंग अवस्थामा रहन पुग्यो , २०४३ सालमा आएको हावाहुरीले दरबारलाई पूर्ण रुपले क्षति तुल्याएपछिको एक दशकसम्म दरबारका महत्वपूर्ण वस्तु तथा गजुरहरु चोरी भई जिर्ण बन्न पुगेको थियो । रानीमहलको संरक्षण गर्न कुनै निकायले चासो नदिँदा दरबार परिसरको मन्दिरको छानो समेत चोरी भयो । १९५० मा निर्मित दरबार परिसर भित्रको पाटी पौवा, खुड्किलाको निशाना नै मेटिएका छन् । चौविस कोठमा रहेको दुई तले रानीमहलको उचित संरक्षण नगरिदा मुख्य भवनबाहेक अन्य संरचनाहरुको भग्नावशेष मात्रै रहेको देखिन्छ । दरबारछेउ डाँडो खनेर सडक निर्माण गरिएपछि दरबार जोखिममा रहेको छ ।